Znowu o kolaboracji

Pisałem już w tym miejscu o kolaboracji. Powracam do sprawy, bo w użyciu tego wyrazu dostrzegam znaczącą zmianę.

Niedawno wziąłem udział w szkoleniu komputerowym. Firmowały je dwie państwowe instytucje edukacyjne oraz Unia Europejska. Prowadził młody człowiek, dobrze obeznany z komputerami, choć – jak to często bywa z komputerowcami – zupełnie bezradny dydaktycznie. Czy specjaliści od komputerów zacznął kiedyś mówić ludzkim głosem?

W pewnym momencie prowadzący szkolenie zaczął mówić o kolaboracji ‚współpracy, wspólnym wykonywaniu różnych zadań przy pomocy komputera‛. Nie zdążyłem mu zwrócić uwagi na niestosowność użytego słowa. Uprzedził mnie inny uczestnik szkolenia.

– A wie Pan, nie Pan pierwszy zwraca mi na to uwagę. – powiedział prelegent i prowadził swój wykład dalej, jakby nic się nie stało. Zajrzałem do handoutów (to słowo też prosi się o komentarz!), przygotowanych przez organizatorów szkolenia. Tam też stało kolaboracja.

O tempora! O mores! – pomyślałem w pierwszej chwili. Potem zaś zdałem sobie sprawę, że z tym młodym prelegentem dzieli mnie różnica pokoleń. Różni nas wiek, ubiór, maniery i – jak się właśnie okazało – także język. Machnąłem ręką. Chce kolaborować, niech kolaboruje. Tylko niech się nie obrazi, gdy nazwę go kolaborantem.

To zdarzenie ma także swój wymiar lingwistyczny. W ostatnim czasie dużo mówimy o wpływie języka angielskiego na polszczyznę. Najczęściej jednak dostrzegamy ten wpływ na poziomie leksykalnym, tzn. widzimy wyrazy zapożyczone z angielskiego, np. weekend ‚koniec tygodnia’ (jedno ze starszych zapożyczeń), pub ‚współczesna pijalnia piwa’, netbook ‚typ małego przenośnego komputera, specjalnie dostosowanego do korzystania z internetu’. Rzadziej dostrzegamy tzw. neosemantyzmy, tj. wyrazy (rodzime lub dawniej zapożyczone), które pod wpływem obcym zmieniły swoje znaczenie. Jeśli przyczyną zmiany jest wyraz angielski, wyraz o zmienionym znaczeniu fachowcy nazywają anglosemantyzmem. Zjawisko to jest równie częste. Poświęciła mu swoją książkę m.in. Alicja Witalisz (Anglosemantyzmy w języku polskim – ze słownikiem, Kraków 2007).

Wyraz kolaboracja w znaczeniu ‚współpraca’ jest właśnie takim anglosemantyzmem. Do tej pory bowiem używaliśmy wyrazu kolaboracja jedynie w znaczeniu ‚współpraca z wrogiem’. Współpracę z wrogiem oceniamy bardzo negatywnie, stąd i słowo kolaboracja nabrało negatywnego zabarwienia. Młodszych już to nie razi. W tym wypadku uzus językowy czarno na białym dowodzi brakom w edukacji historycznej.