Przeciwników i zwolenników feminatywów łączy – jak sądzę – słaba znajomość materiału językowego oraz niezrozumienie istoty języka, jego ewolucji i funkcjonowania. Ci pierwsi odrzucają wszelkie feminatywy, bo dawniej – jakoby – ich nie było. Przede wszystkim jednak absolutyzują tradycję, w imię której odrzucają wszystko, co w języku nowe. Ci drudzy z kolei w swoich działaniach kierują się zabobonnym przekonaniem, że zmieniając sposób mówienia, można zmienić rzeczywistość.
Mnie natomiast interesuje język i jego użytkownicy. Bo tylko obserwacja działań językowych – nie wiedzieć czemu nazywanych po polsku aktami mowy – pozwala zrozumieć, jaka jest struktura języka i jaki użytek robią z niej jej użytkownicy.
Zacząłem myśleć o tym, w trakcie lektury trylogii ukraińskiej Józefa Łobodowskiego (Komysze 1955, W stanicy 1958, Droga powrotna 1960). Pretekstem do rozmyślań stał się właściwie jeden rzeczownik – chamini:
– Słuchaj – zaczęła mówić pośpiesznie, jakby się bała, że ją wyrzuci. – Nie myśl, że jestem o ciebie zazdrosna, ale dziadzio mi powiedział, że to nie wypada, bo ja jestem panna z dobrego kozackiego rodu, a to zwyczajna chamini. – Przecież ona także z Kozaków… – Tak, ale się schamiła, bo za chutorianina wyszła. Sama sobie winna […].
W tym znaczeniu z kwalifikatorem przestarzałe Słownik języka polskiego pod redakcją Doroszewskiego notuje rzeczownik chamka (z powieści Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej):
Z chamką ożenił się i sam schamiał […] popędliwie krzyknęła Elżusia.
We współczesnej polszczyźnie możliwa też, choć słabo poświadczona, chamka jako feminatywny odpowiednik rzeczownika cham «człowiek nieokrzesany, prostak».
Z pary chamka : chamini naturalniej brzmi ten pierwszy, gdyż sufiksalne -ini w drugim wyrazie raczej nie tworzy feminatywów o pejoratywnym znaczeniu. Musimy też pamiętać, że akcja trylogii ukraińskiej Łobodowskiego rozgrywa się na Kubaniu po rewolucji bolszewickiej i możliwe, że wyraz trafił do prozy Łobodowskiego w wyniku kontaktu językowego polsko-ukraińsko-rosyjskiego. U tego autora znajdziemy również słabo poświadczony w języku polskim rzeczownik strzelczyni z tym samym sufiksem:
– Isz ją! Strzelczyni! Bolszewik to nie kaczka, żeby on ciebie nie ustrzelił pierwej. A ty czyja będziesz?
Niech więc przeciwnicy i zwolennicy feminatywów wadzą się między sobą, bo gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta – choćby lingwista. Dyskusja o feminatywach może nas wiele nauczyć o naturze języka i komunikacji językowej.
Lingwistykon 